Ó Tuathaigh ag trácht ar Éamon de Valera #1 (03/09/1975)

Ó Tuathaigh ag trácht ar Éamon de Valera #1 (03/09/1975)

Éamon de Valera
Éirí Amach na Cásca
Cogadh na Saoirse
An Sos Cogaidh
An Conradh
Mícheál Ó Coileáin

Déanann Gearóid Ó Tuathaigh, a bhí mar léachtóir le stair i gColáiste na hOllscoile, Gaillimh, cur síos ar shaol agus ar shaothar Éamon de Valera, a rugadh i Nua-Eabhrac in 1882. Chuaigh a mháthair, Caitríona Ní Cholla as Brú Rí i gCo. Luimnigh, go Meiriceá in 1879. Is ann a phós sí Juan Vivion de Valera, ealaíontóir as an Spáinn, in 1881. Rugadh Éamonn de Valera bliain ina dhiaidh sin. Cláraíodh mar George de Valera é ar dtús, agus ansin Edward, in ómós d’uncail Chaitríona a thaistil léi go Meiriceá. Bhásaigh Juan Vivion de Valera in 1885, agus d’fhill an chlann ar Éirinn agus ar ais go Brú Rí.

Is beag maoin a bhí acu, ach d’éirigh go maith le de Valera sa scoil agus fuair sé scoláireacht chuig Coláiste na Carraige Duibhe, Baile Átha Cliath, in 1898. Fuair sé an-chúnamh ó na sagairt ansin, agus chomhairligh siad dó céim a bhaint amach. Is san ollscoil a chur sé spéis i scríbhneoireacht Airt Uí Ghríofa. Chaith sé bliain ag múineadh i gCarn Tobair, Co. Thiobraid Árann, sular fhill sé arís ar Bhaile Átha Cliath, agus is ó 1905 ar aghaidh a thosaigh sé ag gníomhú sa pholaitíocht. Chuaigh sé isteach i gConradh na Gaeilge, agus is ann a chuir sé aithne ar Phádraig Mac Piarais agus ar Thomás Mac Donnchadha. Is i gConradh na Gaeilge freisin, fad a bhí sé ag freastal ar Choláiste Laighean (a bhí ann le hoiliúint sa Ghaeilge a chur ar mhúinteoirí) a chur sé aithne ar Shinéad Ní Fhlannagáin, an bhean a phós sé i 1910.

Chláraigh sé leis na hÓglaigh i 1913, agus go gairid ina dhiaidh sin tugadh cuireadh dó isteach san IRB. Léirigh sé a chumas míleata san Éirí Amach i 1916. Throid sé de réir rialacha an chogaidh, agus bhí meas ag a chuid saighdiúirí air. Is mar phríosúnach i Sasana a chuaigh sé go mór i bhfeidhm orthu siúd a bhí le bheith ag troid i gCogadh na Saoirse ina dhiaidh sin. Thug sé misneach dá chomrádaithe. Dar le Ó Tuathaigh, bhí de Valera muiníneach ina chuid tuairimí, bhí cur chuige teoiriciúil aige, agus ní minic a chuireadh daoine ina choinne.

Léirigh a stíl óráidíochta poiblí le feiceáil i bhfothoghchán an Chláir i 1917. Bhíodh sé de nós aige tosú i nGaeilge mar, dar leis, nach raibh sé ceart óráid stairiúil a thabhairt i “dteanga na namhad”. Leanadh sé ar aghaidh i mBéarla tar éis cúpla abairt Ghaeilge. Léirigh sé a chumhacht agus a ghradam nuair a chuir sí ina luí ar an Eaglais i Maigh Nuad gan glacadh le coinscríobh i 1918. Dúirt easpag amháin ina dhiaidh, agus é ag trácht ar chuairt de Valera orthu, go raibh sé ar nós gur tháinig an Spiorad Naomh anuas ina measc.

Chuaigh sé go Meiriceá tar éis dó éalú as príosún Lincoln, agus luann Ó Tuathaigh go raibh sé as baile le linn tréimhse an-chinniúnach – Cogadh na Saoirse – nuair a bhí ceannairí míleata ar nós Mhíchíl Uí Choileáin freagrach as gluaiseacht na poblachta. Luaitear an teannas a bhí ann idir Ó Coileáin agus de Valera nuair a d’fhill sé ar Éirinn arís. Faoin am sin bhí Cogadh na Saoirse ag dul in olcas. Maíonn Ó Tuathaigh go raibh an Coileánach níos eolaí ná aon duine eile sa tír ar neart míleata na nÓglach nuair a thug sé a bhreithiúnas gur cheart sos cogaidh a thapú. Ba chinneadh cinniúnach freisin a bhí ann nuair a d’fhan de Valera in Éirinn le linn chainteanna an Chonartha i Westminster. Luann Ó Tuathaigh go raibh aithne ag de Valera agus Lloyd George ar a chéile. Thuig Lloyd George an náisiúnachas mar go raibh sé féin ar son rialtas dúchais don Bhreatain Bheag sula ndearna sé státaire impiriúil as féin i Westminster. Maidir leis na cainteanna faoin gConradh, bhí sé i gceist go rachfaí i dteagmháil le de Valera faoi théarmaí an Chonartha sular síníodh aon cheo. Ach ní raibh dóthain cumarsáide idir na toscairí agus de Valera, agus nuair a chuireadar a n-ainm leis na téarmaí, ní raibh aon ghlacadh aige leo.

Tá Cuid a Dó den léacht [anseo].

Ó Tuairisg, Seán

Cartlann RTÉ Raidió na Gaeltachta

03-09-1975

Ó Tuathaigh, Gearóid

© RTÉ Raidió na Gaeltacha. Gach Ceart Ar Cosaint.

ga

Fuaim

49210

Nua Eabhrac Brú Rí, Co. Luimnigh
An Charraig Dhubh, Baile Átha Cliath
Carn Tobair, Co. Thiobraid Árann

14/10/1882-29/08/1975: Éamon de Valera
1916: Éirí Amach na Cásca
1919-1921: Cogadh na Saoirse 1922-1923: An Sos Cogaidh
06/12/1921: Síníodh An Conradh

Ó Tuairisg, Seán